Bijbelvertaalwerk in actie

We zijn te gast bij het team dat bezig is met de vertaling van de Bijbel in het Ngiti, een taalgroep met zo’n 250.000 sprekers die iets ten zuiden van Bunia wonen. Ze werken vanuit het kantoor in Bunia, omdat het in het gebied waar ze vandaag komen te onrustig is. Het Nieuwe Testament is afgerond en ze zijn begonnen aan de vertaling van het Oude Testament. De ruwe vertaling van het boek Genesis is klaar en nu is het tijd om deze vertaling met een vertaalconsulent vers voor vers door te nemen. Het Ngiti team bestaat uit de vertalers Adirodhu, Bahura en Nyamutale. De vertaalconsulent heet Choro. We mochten ze even onderbreken voor het stellen van een paar vragen.

Hoe gaat een vertaalcontrole in z’n werk?

“Deze controle doen we met 3 Ngiti vertalers en een vertaalconsulent. Een van de Ngiti vertalers leest een vertaald vers voor en een andere vertaler vertaalt dit vers vervolgens terug in het Frans. De taak van de vertaalconsulent is om te controleren of de vertalers zich zoveel als mogelijk aan de Hebreeuwse grondtekst hebben gehouden. Naast de grondtekst heeft de consulent nog verschillende andere vertalingen ter beschikking om te raadplegen tijdens dit proces van terugvertalen. De vertaalconsulent legt zijn commentaar aan de vertalers voor en de vertalers passen de vertaling eventueel aan.”

Is dit de enige controle die plaatsvindt?

“Toen we begonnen met de vertaling van Genesis, hebben we het boek in 3 stukken opgedeeld. Iedere vertaler heeft een deel voor z’n rekening genomen en vertaald in het Ngiti. Toen dat gedaan was, zijn we met elkaar om tafel gaan zitten om elkaars werk te bespreken. We hebben toen al een aantal correcties aangebracht en ervoor gezorgd dat het één geheel vormde. Deze onderlinge controle noemen we de interne controle. De controle van vandaag wordt de externe controle genoemd. Daarnaast wordt de tekst tijdens het vertaalproces ook regelmatig aan de Ngiti gemeenschap voorgelegd om te testen of de vertaling begrijpelijk en leesbaar is.”

Is het boek Genesis na deze vertaalcontrole klaar voor publicatie?

“Er vindt na deze vertaalcontrole nog een technische controle plaats, waarbij gekeken wordt naar spelfouten en inconseqenties. Daarna is het boek in principe klaar voor publicatie.”

Welke rol speelt de computer in het vertaalproces?

“We werken met het programma ParaText. In dit programma hebben we de beschikking over de grondtekst en verschillende vertalingen. We voeren de Ngiti vertaling in dit programma in. Aan het einde van de dag versturen we ons werk via internet naar een speciale computer die ergens in het buitenland staat. Dit doen alle vertalers en we kunnen de volgende morgen het werk van anderen weer downloaden. Op die manier heeft ieder lid van het vertaalteam altijd de laatste versie van de vertaling op z’n computer staan en kunnen ook mensen die niet in Bunia wonen, meewerken aan het vertaalwerk.”

Hoeveel tijd kost het om het boek Genesis te vertalen?

“Hoe lang het vertalen van een Bijbelboek duurt, hangt erg af van het soort boek. Poëtische boeken, zoals de Psalmen,  of de brieven van Paulus kosten meer tijd dan verhalende Bijbelboeken zoals Genesis. We zijn in november 2016 begonnen met Genesis en we proberen iedere dag tenminste 15 verzen te vertalen.”

Wat zijn de lastige dingen die jullie tegenkomen bij het vertalen?

“We komen heel wat problemen tegen bij het vertalen van de Bijbel. Om een voorbeeld te noemen: de dieren en planten die in de Bijbel voorkomen. De leeuw is geen probleem, die kennen de mensen in Congo wel. Maar een beer is een dier dat mensen hier niet kennen. Dan moet je op zoek naar een ander dier dat passend is in de tekst, of je moet het dier gaan beschrijven en vergelijken met dieren die mensen wel kennen. Voor dit soort problemen raadplegen we ook regelmatig de Bijbel in Swahili, omdat men daar dit probleem al opgelost heeft. Het kunnen soms lastige problemen zijn die het hele vertaalproces ophouden. Een ander probleem zijn gebaren. Met je hand op de borst slaan heeft in de Bijbel de betekenis van berouw, maar bij ons in Congo heeft het veel meer de betekenis van zichzelf op iets beroemen.“

Wat vinden jullie de mooiste passage in Genesis?

“Dat is een lastig vraag. Er staan zoveel mooie geschiedenissen in dit Bijbelboek. De geschiedenis van Jozef is heel bijzonder. Een slaaf die onderkoning wordt. Ook Jozef’s houding heeft ons geraakt. Hij was echt een man van God. Het bijzondere van Genesis is dat het het heel herkenbaar is voor een Afrikaan en dat trekt de aandacht van mensen en maakt dat ze verder willen lezen. Om een voorbeeld te noemen: als een man sterft, moet zijn vrouw aan de broer van de man gegeven worden.  Dat is bij ons ook gebruikelijk. Verder vinden we het bijzonder hoe Farao erkent dat Jozef speciale gaven van God heeft gekregen. Daarnaast zie je in Genesis een aantal mooie voorbeelden van mensen die anderen vergeven ondanks het feit dat ze verschrikkelijke dingen hebben gedaan en op die manier al in praktijk brengen wat Jezus ons later leerde.”

Wat zouden jullie willen zeggen tegen de mensen in Nederland?

“In Nederland hebben jullie allemaal een Bijbel in jullie eigen taal. Het is belangrijk dat mensen hier in Congo ook een Bijbel hebben die geschreven is hun eigen taal. Zo’n Bijbel spreekt tot het hart. In het Ngiti gebied zijn de mensen erg blij met het vertaalde Nieuwe Testament. Ze hebben geen andere naslagwerken meer nodig om de Bijbel te kunnen begrijpen nu ze een Bijbel in hun eigen taal hebben. Sommige van hen zijn er zo blij mee dat ze de hele dag met de Bijbel onder hun arm rondlopen. We begrijpen dat niet iedereen hier naar toe kan komen om te helpen, maar we willen wel iedereen uitnodigen om voor ons vertaalwerk te bidden. Het is prachtig werk, maar soms ook lastig en daarom hebben we het gebed van de mensen in Nederland nodig. Door dit gebed krijgen we kracht om ons werk hier te kunnen doen. Op die manier kunnen we samenwerken, ook al zien we elkaar niet!”